Canolafokus 51   Oktober 2012

Aspekte wat die keuse van canola cultivars in die Wes- en Suid-Kaap beïnvloed

PJA Lombard, L Smorenburg en J Strauss

Inleiding

Die verteenwoordiging van cultivar tipes in die proewe het heelwat verander oor die afgelope dekade van net konvensioneel tot konvensioneel, TT (Triasien tolerante) en CL (Imasamoks tolerante) cultivars. Die aantal bastercultivars in die 2012-proewe is 13 van die 18 cultivars. Dit is 'n bevesti­ging dat maatskappye in Australië toenemend op bastercultivars konsentreer in hul teelprogramme. Onkruiddoders met Imasamoks as aktiewe bestanddeel kan gebruik word om onkruide te beheer in CL cultivars. Hierdie CL-cultivars is dus ideaal vir gebruik waar peulgewasse (byvoorbeeld lusern) ondergesaai word, aangesien imasamoks onkruiddoders ook geregistreer is vir gebruik in lusern en medics. Die TT-groep cultivars is tolerant teen triasien bevattende onkruiddoders soos Simasine en Atrasine. Triasien- en imasamoksbevattende onkruiddoders kan egter nie gebruik word waar konvensionele cultivars geplant word nie.

Inligting oor spesifieke cultivars en hul aanwending in die onkruidbestuursprogram kan verkry word vanaf die saadmaatskappye wat hulle in Suid-Afrika versprei.

Graanopbrengs

Die Wes-Kaapse Departement van Landbou met die ondersteuning van die Proteïennavorsingstiging het gedurende die 2011-seisoen 'n reeks cultivarproewe in die Wes en Suid-Kaap uitgevoer (2012 data is nog nie beskikbaar nie). In die Suid-Kaap is 8 proewe aangeplant waarvan 6 proewe se data hier bespreek word. Die ander proewe se resultate was weens omval nie bruikbaar nie. Ongelukkig was die voorkoms van stam­boorder by veral die Roodebloemproef (Caledon) 'n groot probleem, hoewel dit ook op ander lokaliteite voorgekom het. Omval van sekere culti­vars het ook reg deur die Suid-Kaapstreek voorgekom en het die opbrengs van daardie cultivars benadeel. Die omval kan slegs in sommige gevalle toegeskryf word aan stamboorders, maar swartstam het vermoedelik ook 'n rol gespeel. By Riversdal het Agamax en CB Junee HT in al drie herhalings van die cultivarproef omgeval, maar het in die Eliteproef direk aanliggend regop bly staan en baie beter opbrengste gegee. In die Swart­land is 7 proewe aanplant op 6 lokaliteite waarvan twee proewe nie geoes is nie, as gevolg van te nat omstandighede in Junie en onkruiddoderskade.

Resultate

Die opbrengsresultate word opgesom in Tabel 2 en 3 vir die onderskeie gebiede. Die "Clearfield (CL)" en "Triasien tolerante (TT)"-cultivars se data is geskei van die konvensionele cultivars, terwyl die bastercultivars met 'n * aangedui word.

In die Swartland was die gemiddelde opbrengste vir 2011 laer as in 2010 (1.840 ton ha^-1 teenoor 1.923 ton ha^-1). Die proefgemiddeldes vir die Swartland, het volgens Tabel 2, gewissel tussen 1.142 ton ha^-1 (Pools, planttyd op 26 Mei) en 2.503 ton ha^-1 (Langgewens 1ste planttyd op 9 Mei). Die opbrengs van die 1ste aanplanting by Langgewens was 10% hoër as die van die 2de aanplanting (25 Mei), dit kan toegeskryf word aan minder gunstige klimaatstoestande tydens saadvul.

In die Swartland het die bastercultivar Agamax goed presteer en was gemiddeld die beste produseerder van alle lokaliteite met 'n opbrengs van 2.231 ton ha^-1. Die baster "Clearfield"-cultivars, 44Y84 (2.179 ton ha^-1), Hyola 474 CL (2.074 ton ha^-1) en Hyola 571 CL (2.051 ton ha^-1) se opbrengs was nie betekenisvol laer as dié van Agamax nie. Die bastercultivars, Hyola 50 (2.027 ton ha^-1), 45Y2 Hyola (2.027 ton ha^-1) en Hyola 575 CL (2.024 ton ha^-1) het wel betekenisvol swakkker as Agamax presteer.

In 2011 het die twee basters Hyola 555 TT (1.879 ton ha^-1) en CB Junee HT (1.670 ton ha^-1) die hoogste opbrengs van alle lokaliteite in die Swartland gelewer in die TT-groep. Die opbrengs van Hyola 555 TT was betekenisvol beter as die van ander cultivars in die groep. CB Tumby HT (1.602 ton ha^-1) het nie betekenisvol van CB Junee HT verskil nie. Die opbrengs van die TT-cultivars (1.555 ton ha^-1) was egter gemiddeld 20.3% (25.26% in 2010) laer in vergelyking met die konvensionele cultivars (1.951 ton ha^-1). Die gemiddelde opbrengs van die CL-cultivars was soos in 2010, hoër as die van die konvensionele cultivars.

In die Suid-Kaap (Tabel 3) het die gemiddelde opbrengs per proef gewissel van 1.329 ton ha^-1 by Riversdal tot 1.360 ton ha^-1 by Tygerhoek 1. Die gemiddelde opbrengs van TT-cultivars was egter 17.7% (22.1% in 2010) laer as die gemiddelde van die konvensionele cultivars. Die opbrengs van die CL-groep was egter 14.3% beter as die van die konvensionele groep.

Kbv – kleinste betekenisvolle verskil by 95% betroubaarheidsinterval.
Cultivars gemerk met *, is bastercultivars.

Kbv – kleinste betekenisvolle verskil by 95% betroubaarheidsinterval.
Cultivars gemerk met *, is bastercultivars.

Hyola 575 CL (2.756 ton ha^-1) het die hoogste gemiddelde opbrengs oor alle lokaliteite in die Suid-Kaap gelewer. Die bastercultivars Hyola 571 CL (2.646 ton ha^-1), Hyola 50 (2.640 ton ha^-1) en die Hyola 474 (2.618 ton ha^-1) het nie betekenisvol van Hyola 575 CL verskil nie.

Die opbrengs van Hyola 555 TT (2.174 ton ha^-1) was betekenisvol beter as die ander cultivars in die TT-groep. CB Tumby HT (1.905 ton ha^-1) was die tweede beste produseerder in die groep, maar het nie betekenisvol van Thunder (1.765 ton ha^-1) verskil nie.

Cultivars gemerk met *, is bastercultivars.

Die gemiddelde opbrengs in die Swartland en Suid-Kaap vir die 2009 tot 2011 seisoen word in Tabel 3 en 4 opgesom. Cultivars wat nie in 2013 beskikbaar is nie, is uitgesluit. Die 2 hoogste produserende konvensionele cultivars in 2010-2011 seisoene was Agamax en Hyola 50 (vir beide areas). Die CL-cultivars Hyola 571 en 43C80 was in beide 2010- en 2011-seisoene ingesluit. Die bastercultivar Hyola 571 het die hoogste opbrengs in die Swartland en Suid-Kaap gegee. In die 2010-2011-seisoen het die baster TT-cultivar, CB Jardee die hoogste opbrengs gegee gevolg deur Tawriffic en Thunder. Min cultivars wat die afgelope 3 seisoene getoets was is in 2013 beskikbaar. Die 3 hoogste produseerders in beide gebiede vir elke tipe was, Agamax (konvensioneel), Hyola 571 (CL) en CB Jardee (TT).

Cultivars gemerk met *, is bastercultivars.

Gevolgtrekking

Uit die resultate is dit duidelik dat die cultivarkeuse 'n groot invloed op die uiteindelike opbrengs en dus ook die winsgewendheid van canola mag hê. Produsente moet dus seker maak dat die beste cultivar vir sy spesifieke produksie area en produksietoestande (onkruidsituasie) gebruik word.

Cultivars word 2- tot 3-jaarliks met nuwe cultivars vervang deur cultivars met hoër opbrengspotensiaal en beter siekteweerstand. Dit is nood­saak­lik dat produsente bewus is daarvan en so vroeg as moontlik hul bestelling plaas om teleurstelling te voorkom.

Fisiologiese ontwikkeling van canola in 2011

PJA Lombard, L Smorenburg en Dr J Strauss

Plaaslik word australiese lentetipe canolacultivars verbou. Hierdie cultivars het meestal nie blootstelling aan periodes van lae temperature (verna­lisasie) nodig om blomme te produseer nie. In plaaslike en internasionale studies is egter gevind dat sommige lentetipe canola wel reageer op lae temperature in die periode na plant deurdat lae temperature net na plant die aantal dae tot blom verminder. Gedurende 2012 is byvoorbeeld in saai­datum proewe gevind dat minimum temperatuur gedurende die eerste 28 dae na plant, die aantal dae tot blom (R² = 0.50) op Langgewens beïnvloed. In 'n soortgelyke studie op Riversdal is gevind dat die gemiddelde daaglikse temperatuur vir die eerste 28 dae na plant, die aantal dae tot blom (R¹ = 0.69) beïnvloed. In beide gevalle (min temp by Langgewens en gem. temp by Riversdal) is die aantal dae van plant tot blom verminder deur blootstelling aan laer temperature.

Die canolaplant is sensitief vir klimaatsfaktore tydens elke fisiologiese stadium. Volgens studies is die mees sensitiewe periode die tydperk vanaf 50% blom tot en met fisiologies rypheid. Die plant benodig 60 dae na bestuiwing om olie volledig vas te lê.

By beide lokaliteite het die cultivars CB Junee HT, 43C80 en Hyola571CL die vroegste geblom. By Tygerhoek het al die cultivars in beide saai­datum­proewe tussen 82-93 dae geneem om te blom. By Langgewens was die verskil in reaksie tussen cultivars meer drasties, dae tot blom van indi­vi­duele cultivars het gewissel tussen 67-99 in die 2 saaidatumproewe.

Cultivars wat vroeg blom (blomstadium gouer bereik) het 'n voordeel en kan die moontlike ongunstige warm en droë periode gedurende September vryspring aangesien hulle dan reeds klaar hul saad gevul het. Belangrik: opbrengspotensiaal word steeds deur die cultivar (genotipe) bepaal. Hoe­wel CB Junee HT 'n bastercultivar is, is dit 'n TT (triasien bestand) en is die verwagte opbrengs laer. Hyola 50 het 8 dae later as Agamax op Lang­ge­wens in die eerste saaityd geblom maar die opbrengs was meer. Cultivareienskape en reaksie op omgewing is belangrik, want die teenoorge­stelde opbrengsreaksie is waargeneem by saaityd 2 waar Agamax weer eerste geblom het en die beter opbrengs gegee het.

Langgewens

Die onderskeie cultivars en saaidatumproewe se dae tot blom vir 2011 is opgesom in Tabel 1. Die gemiddelde dae tot blom by die 1ste saaityd in 2011 was 82 teenoor 75 van die 2de saaityd (Tabel 1 en Figure 1 en 2). Hoewel die tweede proef 16 dae later geplant is, het dit slegs 9 dae later geblom. Die periode van blomknopverskyning tot 50% blom was gemiddeld 16 en 17 dae. Uit die data is dit duidelik dat die tydperk tussen eind­blom en die stadium van fisiologiese rypheid nie voldoende was vir al die saad om volledig te ontwikkel nie. Die plante in die 2 proewe het gemid­deld tussen 35 en 36 dae nodig gehad om fisiologies ryp te word. Die 1ste saaitydproef het oor 'n langer periode geblom en kon gevolglik meer blomme en peule vorm. Na afloop van die groeiseisoen was die 2de saaityd slegs 4 dae later fisiologies ryp.

Die gemiddelde opbrengs van die konvensionele cultivars by die 2de saaitydproef was 23% laer. Dit kan toegeskryf word aan 'n verkorte groei­seisoen en meer ongunstige klimaat waaraan dit blootgestel is. Hierdie verskil is egter nie elke jaar so groot tussen die twee saaidatumproewe nie.

Tygerhoek

Die dae tot blom van die onderskeie cultivars en saaidatumproewe by Tygerhoek is opgesom in Tabel 2. Die gemiddelde dae tot blom by die 1ste saaityd in 2011 was 80 teenoor 77 van die 2de saaityd (Tabel 2). Hoewel die tweede proef 9 dae later geplant is het dit slegs 6 dae later geblom. Die periode blomknop verskyning tot 50% blom was gemiddeld 25 en 21 dae. Dit was onderskeidelik 9 en 5 dae langer as by Langgewens 1ste en 2de saai.

Die plante in die 2 proewe het gemiddeld tussen 45 en 41 dae lank geblom. Die 1ste saaitydproef het oor 'n langer periode (4 dae) geblom en kon gevolglik meer blomme en peule vorm. Die 2de saaitydproef het slegs 3 dae later klaar geblom en was die tyd verskil van 9 dae tydens planttyd byna uitgewis.

Die gemiddelde opbrengs van die konvensionele cultivars by die tweede saaitydproef was 5% laer. Dit is minder as by Langgewens maar kan toegeskryf word aan 'n verkorte groeiseisoen van die 2de saaitydproef.

Waarom is swartstamweerstand belangrik tydens die maak van cultivarkeuse?

Piet Lombard

Met die besoek van mnr Phil Thomas (canola kenner van Kanada) aan die Wes-Kaap is die volgende stelling teenoor hom gemaak, "cultivars van Australië het die beste swartstam (Leptosphaeria maculans) weerstand in die wêreld". Sy reaksie was soos volg, "Dit was waarskynlik verlede maand?"

Hierdie stelling is reeds in 2007 deur Professor Wallace Cowling van Wes Australië bewys. Die genetiese afbraak van swartstamweerstand oor 30 jaar was 0.15 weerstandseenhede per jaar na die vrystelling van 'n cultivar (skaal van 0-10).

In die praktyk beteken dit dat cultivars jaarliks van hul weerstand verloor. Ons vind dat na 2 tot 3 seisoene sal 'n cultivar wat oorspronklik 'n goeie weerstand gehad het 'n swakker weerstandindeks het. Die weerstandindeks van 5 uit 8 cultivars wat in 2010 sowel as 2012 plaaslik getoets was, se weerstand het gedaal van 2010 tot in 2012.

Swartstam is waarskynlik die gevaarlikste siekte by canola in Suid-Afrika en Australië. Ons behoud ten opsigte van swartstam berus op die feit dat ons plaaslike cultivars vanaf Australië kom waar geteel en geselekteer word vir weerstandbiedendheid. Die lewenssiklus van swartstam word grafies in figuur 1 voorgestel.

Swartstam is 'n saadgedraagde swamsiekte, wat tot gevolg het dat die jong saailing geïnfekteer is direk na ontkieming en kan afsterf of blaar­simp­tome van die siekte toon. Swartstam oorleef op die canolastoppel in die vorm van 'n vrugligaam. Die vrugligame is donkerkleurig en produseer groot hoeveelhede luggedraagde spore wat vrygestel word tydens die herfs na rëen. In Australië is 95% van die spore afkomstig van die vorige seisoen se stoppels. Die spore waai tot 500m ver. Die spoordruk daal egter drasties verder as 200m vanaf 'n punt van besmette stoppels.

Twee weke na die spore op die blare van die canolasaailing geval en ontkiem het, is die infeksie op die blaar sigbaar (Foto 1a). Dit is 'n ligkleurige letsel met swart vrugliggaampies (vertoon soos klein kolletjies). Spore word vanuit die letsels op die blare vrygestel en spat met reën tot op nuwe blare.

Die swam groei in die vaatbundels van die plant en dit affekteer die beweging van voedingstowwe en water (Foto 2a). In erge gevalle sal die kroon van die plant heeltemal afsterf (Foto 1b en 1c).

Dit is noodsaaklik dat die jong saaling beskerm moet word teen die swartstam, daarom word sekere stappe aanbeveel. Terughou van saad kan 'n probleem skep in gevalle waar swartstambesmetting op die peule voorgekom het (Foto 2b). Saad vanuit Australië word soms met fluquinconazol behandel wat die saailing aanvanklik beskerm wanneer dit die meeste vatbaar is vir die siekte.

W = Weerstand, MW = Matige weerstand, MV = Matig vatbaar en V = Vatbaar

Produsente moet besef dat daar feitlik altyd swartstamletsels op die blare van die plante sal voorkom (Foto 1a). Slegs wanneer 3% of meer van die plante kroonkankers het moet produsente dit sien as hoë siektedruk en moet die regte bestuursbesluite geneem word om volhoubaarheid te verseker.

Die eerste stap sal wees om cultivars met goeie weerstand te selekteer en aan te plant die komende seisoen. Produsente wat meer as 3% plante met kroonkanker (Foto 1a en 1b) gehad het moet verkieslik saad saai wat behandel is met middels wat met fluquinconazole (in Australië geregistreer as saadbehandeling teen swartstam) behandel is. Rotasie van gewasse en voldoende afstand vanaf besmette oesreste kan help om die siekte te beheer.